لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

کالاها و خدمات بوم سازگان و محیط زیست نقشی حیاتی برای زندگی و رفاه بشر دارند. با این حال، برای بیشتر این محصولات بازار و قیمت بازاری وجود ندارد هم چنین بخش خصوصی نیز انگیزه ای برای تولید آن ها ندارد. از آن جا که عمده محصولات تولیدی منابع طبیعی و محیط زیست غیربازاری است، ارزش بازاری این منابع بسیار کمتر از ارزش واقعی آن ها برای جامعه است. به این ترتیب تخریب این منابع نیز کم اهمیت در نظر گرفته می شود. در این چارچوب ارزش گذاری و طراحی ساز و کارهایی برای دریافت ارزش کالاها و خدمات غیربازاری می تواند به افزایش تولید این محصولات و افزایش ارزش بوم سازگان کمک نماید.، افزایش ارزش نیز به نوبه خود می تواند به کاهش تخریب این منابع بیانجامد. از طرفی همه ارزش ها را نمی توان با پول سنجید، با این حال این ارزش ها به اندازه ارزش های پولی یا حتی بیش از آن ها اهمیت دارند. اولویت یک کالا یا خدمت غیربازاری صرفاً با ارزش پولی سنجیده نمی شود بلکه تابع اهمیت آن است. بر همین اساس در پژوهش حاضر به بررسی اهمیت ارزش گذاری خدمات منابع بوم سازگان پرداخته شده است. نتیجه پژوهش در مدیریت منابع بوم سازگان و حفظ منابع آب و حاک می تواند مورد استفاده قرار گیرد.

زمینه و هدف: نوع بشر همواره برای حفظ بقای خود نیازمند کالاها و خدمات اکوسیستمی است، اما مشکل نبود بازار برای ارزش گذاری این خدمات و رایگان پنداشتن آنها همواره وجود داشته است. مطالعه ارزش گذاری خدمات اکوسیستمی دانش ما نسبت به ارزش بوم سازگان ها را به طور قابل توجهی افزایش می دهد. ارزش گذاری خدمات اکوسیستمی می تواند به عنوان پرسش در مورد ارزش جریان جاری سودمندی های موجود در بوم سازگان و یا ارزش سودمندی های آینده بوم سازگان و هم چنین به عنوان ارزش حفظ بوم سازگان به جای تبدیل آن به برخی استفاده های دیگر تفسیر شود. ارزش گذاری فعالیتی یک طرفه و سوال به ظاهر ساده ای در مورد ارزش مادی یک بوم سازگان نیست. از آنجا که خدمات اکوسیستمی به طور کامل در بازارهای تجاری قابل داد و ستد نیستند یا به گونه ای که قابل مقایسه با خدمات اقتصادی و سرمایه تولیدی باشند، کمی سازی نمی شوند و اغلب اهمیت بسیار کمی در سیاست گزاری ها دارند، نیاز به روش هایی برای ارزش گذاری آن ها می باشد. با توجه به این که شناخت اصول و کاربرد درست روش های ارزش گذاری می تواند به سیاست گزاران و برنامه ریزان برای طراحی مناسب و موثر سیاست های توسعه پایدار در مواجه با مشکلات محیط زیست یاری رساند. روش بررسی: این مطالعه با استفاده از مرور منابع علمی و به کارگیری پایگاه داده های اینترنتی به بررسی موضوع پرداخته است و سعی دارد تا با بررسی مفاهیم و روش های ارزش گذاری خدمات اکوسیستمی، به این پرسش مهم پاسخ دهد که چگونه ارزش گذاری خدمات اکوسیستمی برنامه ریزهای محیط زیستی را تحت تاثیر قرار می دهد. یافته ها: مفاهیم کلیدی در رابطه با خدمات اکوسیستمی بیان شد و انواع ارزش های کالاها و خدمات اکوسیستم و رویکردهای ارزشگذاری آن ها همچون رویکرد ارزش گذاری مستقیم و ترجیحات آشکار شده و ترجیحات ابراز شده و کاستی های آن ها معرفی و بررسی شد. بحث و نتیجه گیری: ارزش گذاری اقتصادی اکوسیستم، با برآورد ارزش کمی کارکردها، کالاها و خدمات اکوسیستمی، اطلاعات سودمندی برای برنامه ریزی حفاظت و بهره برداری پایدار منابع طبیعی در اختیار برنامه ریزان و مدیران اجرائی، اجتماعی و اقتصادی قرار می دهد.

سابقه و هدف : توسعه شهری و شهرنشینی، اصلی ترین دلیل تغییرات جهانی اکوسیستم ها است ولی از طرفی اگرواکوسیستم های مناطق شهری، با تامین خدمات اکوسیستمی با ارزش و پرتقاضا، رفاه جامعه بشری را فراهم می آورند. درک خدمات اکوسیستمی و در نظر داشتن ارزش گذاری آنها در مدیریت شهری برای جامعه کنونی و نسل آینده ضروری است.مواد و روش ها : پژوهشی در سال 1394 در سطح پارک های مشهد به منظور ارزیابی و ارزش گذاری اقتصادی خدمات اکوسیستمی پارک های عمومی مشهد انجام شد. به منظور ارزیابی برخی خدمات تنظیمی همچون ترسیب کربن، تولید اکسیژن و پالایش آلاینده ها، برداشت اطلاعات پوشش گیاهی پارک ها در قالب پلات هایی صورت گرفت و وارد نرم افزار «آی تری » 1 شد و ارزش گذاری ریالی آنها با توجه به نرخ مالیات گازها در سطوح بین المللی و هزینه های اجتماعی آنها برآورد شد. برای ارزیابی خدماتی همچون نقش تنوع در بروز چشم انداز، ذخیره آب، تشکیل خاک، کنترل بیولوژیک و خدمات فرهنگی پرسش نامه هایی با شیوه آزمون انتخاب طراحی شد و متوسط تمایل به پرداخت کارشناسان فضای سبز به سبب سطح اطلاعات، تحصیلات و منسجم بودن جمعیت مورد بررسی، برای این خدمات تجزیه و تحلیل شد.نتایج و بحث : پوشش درختان در پارک های مشهد 41.6 درصد بود. سه گونه غالب شامل افرا (17.4 درصد)، چنار (15.6 درصد) و اقاقیا (11.7 درصد) بودند. با توجه به بیشتر بودن درختان جوان پارک ها، بیشتر خدمات اکوسیستمی از درختان جوان منشاء می گرفت. بخش عمده گونه ها غیربومی بودند: 44.1 درصد منشاء آمریکای شمالی و 15.9 درصد منشاء آسیایی داشتند. میزان ترسیب ناخالص کربن درختان 1.0387 تن در هکتار به ازای هر سال بود که سهم عمده آن مربوط به گونه چنار بود. تولید اکسیژن 0.24656 تن در هکتار به ازای هر سال و موجودی کربن (ذخیره کربن) در کالبد پارک های شهری 22.769 تن در هکتار محاسبه شد.پالایش آلاینده ها در یک سال و به ازای هر هکتار 0.041 تن گزارش شد، ارزش خدمات تنظیمی (ترسیب، تولید اکسیژن و پالایش آلاینده های شهری) در پارک های مشهد معادل4 میلیون ریال به ازای هر هکتار در سال نشان داده شد. ذخیره کربن پارک های شهر مشهد نیز معادل 61 میلیون ریال به ازای هر هکتار ارزش گذاری شد. از آنجا که اتمسفر مخزن عظیمی از اکسیژن است، این گاز در ارزش گذاری ریالی منظور نشد. اکسیژن تولیدشده در کل پارک های مشهد290 تن می باشد که این میزان نیاز سالانه 115 نفر را تامین می کند. غنای گونه ای پارک های مشهد با 38 گونه ارزشی معادل 22 میلیون ریال داشت. مجموع ارزش خدمات تنظیمی (تنوع، ذخیره آب، تشکیل خاک، کنترل بیولوژیک و خدمات فرهنگی) منفی شدند و از بین این خدمات کارشناسان پاسخ گو تنها برای خدمات فرهنگی و ذخیره آب تمایل به پرداخت هزینه ای معادل 364 میلیون ریال به ازای هر هکتار در سال داشتند، که از این میزان 240 میلیون ارزش خدمات فرهنگی و 133 هزار ریال ارزش خدمت ذخیره آب بود. برای بقیه خدمات تمایلی به پرداخت هزینه وجود نداشت و کارشناسان پرداخت این هزینه ها را از وظایف خود شهرداری می دانستند.نتیجه گیری : خدمات ارائه شده توسط پارک های مشهد بخشی از موهبت های طبیعی است و از این رو باید بودجه های بیشتری برای حفظ این سرمایه های گرانقدر برنامه ریزی و صرف شود.

پارک ملت شهر مشهد مقدس، به دلیل دارا بودن جاذبه های زیاد، از پارک های توریستی و گردشگری مهم کشور به شمار می رود؛ بنابراین، مطالعه ارزش تفریحی آن می تواند در پیش بینی نیازها و کمبودها و توسعه گردشگری این پارک، موثر باشد. این پژوهش، ارزش تفریحی پارک ملت مشهد مقدس و میزان تمایل به پرداخت بازدیدکنندگان این پارک را با استفاده از روش ارزش گذاری مشروط و پرسشنامه انتخاب دوگانه، تعیین می کند. جامعه آماری پژوهش، بازدیدکنندگان پارک ملت می باشد. حجم نمونه 222 نفر می باشد که براساس روش نمونه گیری در دسترس، انتخاب شده اند. برای بررسی تاثیر متغیرهای توضیحی بر میزان تمایل به پرداخت بازدیدکنندگان، از مدل لاجیت، استفاده گردید و براساس روش حداکثر درست نمایی، پارامترهای این مدل، برآورد شده است. نتایج تحقیق نشان دادند 74.78 درصد افراد بررسی شده، حاضر به پرداخت مبلغی برای استفاده تفریحی از پارک ملت هستند و متوسط تمایل به پرداخت بازدیدکنندگان برای ارزش تفریحی این پارک، 9849.48 ریال برای هر بازدید، به دست آمده است. همچین ارزش کل تفریحی سالانه آن، 2.46237´1010 ریال برآورد شده است. متغیرهای میزان پرداخت پیشنهادی و هزینه هر بار ایاب و ذهاب، تاثیری منفی و متغیرهای کیفیت پارک، وضعیت تاهل، مدت زمان مطالعه در هفته، گرایش های محیط زیست و جنسیت، تاثیری مثبت بر میزان تمایل به پرداخت داشته اند. نتایج، بیانگر این هستند که مردم به اهمیت پارک های شهری، آگاه هستند و تمایل به پرداخت قابل توجهی وجود دارد که می تواند مسوولان را در برنامه ریزی و مدیریت پارک، یاری دهد.

در این تحقیق با ترکیب روش های کمی وکیفی اقدام به تهیه مدلی سه متغیره برای ارزشگذاری خدمات الکترونیک سازمان های ارائه دهنده خدمات الکترونیکی عمومی و مطالعه موردی سامانه صدور مجوز سالیانه طرح ترافیک که تماما" به صورت الکترونیک عرضه می گردد، شده است. مبنای تدوین مدل مذکور، استفاده از نظرات گروه خبره (با استفاده از روش دلفی)، تعیین روابط بین متغیرها (با استفاده از تکنیک دیمتل) و در نهایت استفاده از روش تحلیل عاملی تاییدی برای تایید روایی سازه. برای این تحققیق 4 فرضیه شامل: استفاده از نظر مشتریان، محاسبه هزینه های سخت افزاری، نرم افزاری و اداری تعیین شد. دو متغیر نخست کمی بوده و داده های آن از دفاتر مالی استخراج شده است. اما، متغیر سوم کیفی بوده و از طریق رابطه همبستگی با دو متغیر قبلی اقدام به تعیین ارزش کمی برای آن شده است. یافته های این تحقیق هم جهت با تحقیقات گذشته شامل مطالعات گانت و همکاران می باشد.

اکوسیستم­ ها، اگر به درستی مدیریت شوند، یک جریان خدماتی مانند تولید کالاها را که برای انسان­ ها حیاتی است، ارائه می ­دهند؛ بنابراین ضرورت حفاظت و توسعه­ ی آن ها به عنوان راه حلی اساسی برای دست یابی به توسعه پایدار و تضمین رفاه نسل­ ها مطرح است. یکی از مقدمات اصلی توسعه پایدار، درک ارزش سرمایه ­های طبیعی است و توجه به این امر، اهمیت مفهوم ارزش­ گذاری را آشکار می­ سازد. خدمات اکوسیستم به خدمات و محصولات ارائه شده توسط یک اکوسیستم تحت شرایط اکولوژیکی مناسب و یکپارچگی ساختاری و عملکردی برای رفاه انسان اشاره دارد. در واقع ارزش­ گذاری خدمات اکوسیستم یکی از ابزارهای اصلی حفاظت از محیط­ زیست و منابع طبیعی است. از اهداف ارزش­ گذاری منابع طبیعی و محیط ­زیست که توسط اقتصاددانان صورت می­ گیرد، می ­توان به مواردی مثل شناخت و فهم منافع محیط زیستی توسط انسان، کمک به تصمیم گیرندگان و برنامه ­ریزان از طریق ارائه ­ی مسائل محیط­ زیستی کشور به آن ها و همچنین ارتباط میان سیاست­ های اقتصادی و درآمدهای طبیعی اشاره کرد. اگر ارزش ­گذاری خدمات محیط ­زیستی و منابع طبیعی بر حسب واحدهایی باشد که قابل قیاس با سایر کالاها نباشد، برای انسان ­ها این تصور به وجود می­ آید که این خدمات رایگان هستند. در واقع عدم توجه به ارزش این خدمات، در سطح تصمیم­ گیری ­ها منجر به اتخاذ سیاست­ های ناپایدار می ­شود؛ بنابراین ارزش­ گذاری اقتصادی منابع طبیعی با مطرح کردن ارزش کمی کالاها و خدمات اکوسیستم، مدیران را در برنامه­ ریزی حفاظت و بهره ­برداری پایدار محیط ­زیست و منابع طبیعی کمک می­ کند. بر این اساس در این مطالعه ضمن مروری بر مفاهیم و روش ­های ارزش ­گذاری اقتصادی خدمات اکوسیستم به معرفی چند روش پر کاربرد پرداخته می­ شود.

تخریب روز افزون اکوسیستم جنگلی زاگرس در سال های اخیر ضرورت مطالعات ارزشگذاری در این حوزه را دوچندان نموده است. توسعه سریع در روش های ارزیابی اقتصادی در دهه های اخیر امکان استفاده از مفهوم پرداخت برای خدمات اکوسیستم را به منظور حفظ کارکردهای زیستگاهی و تنوع زیستی جنگل فراهم نموده است. در این تحقیق، ارزش کارکرد حفاظت از خدمات زیستگاهی جنگلهای زاگرس شمالی در حوزه سروآباد استان کردستان از طریق روش ارزشگذاری مشروط و مدل لاجیت برآورد گردید. اطلاعات مورد نیاز با استفاده از 260 پرسشنامه تمایل به پرداخت که بر اساس فرمول کوکران بدست آمده تکمیل شد. سازگاری درونی گویه ها و پایایی پرسشنامه ها از طریق آلفای کرونباخ (77/6) و روا یی گویه ها و پرسش ها نیز با داوری تعدادی از اساتید و کارشناسان آشنا به موضوع مورد تایید قرار گرفت. میزان تمایل به پرداخت افراد برای کارکرد حفاظت زیستگاه از طریق مدل رگرسیونی لاجیت و با استفاده از روش میانه تمایل به پرداخت محاسبه گردید. مقدار مورد انتظار تمایل به پرداخت برای حفاظت از ارزش زیستگاهی منطقه مورد مطالعه در این تحقیق برابر با 52825/8 ریال به دست آمد. همچنین ارزش سالانه حفاظت زیستگاه و حیات وحش حوزه آبخیز سروآباد برابر با 21254/6 میلیون ریال و ارزش حفاظتی و زیستگاهی سالانه کل حوزه (در هکتار) برابر با 58/6 میلیون ریال برآورد گردید. نتایج این پژوهش موید این موضوع است که احتمال پذیرش تمایل به پرداخت در افرادی که قبلاً از منطقه بازدید کرده اند، افرادی که عضو سازمانهای محیط زیستی بوده و یا گرایش محیط زیستی دارند به میزان قابل توجهی بیشتر از افرادی است که فاقد این ویژگی ها می باشند. ارزش برآورد شده در این پژوهش، برای سیاست گذاران و تصمیم گیران توجیه کمی و قابل قبول جهت حمایت و حفاظت از جنگلهای زاگرس خواهد بود.

هدف: در سال های اخیر، بسیاری از مطالعات ارزش گذاری اقتصادی محیط زیست بدون توجه به توزیع مکانی خدمات اکولوژیکی و با تاکید بر موجودیت دارایی های طبیعی انجام شده است و ارزش اقتصادی برآورد شده به کل محدوده مورد مطالعه بسط داده می شود که رویکرد صحیحی نیست، زیرا مکان های مختلف دارای طیف متفاوتی از خدمات هستند که باید در طبقات مجزا باشند. از این رو، در بسیاری از موارد، ارزیابی های محیط زیستی فاقد اثربخشی لازم در فرآیندهای تصمیم گیری هستند. هدف از این مطالعه، تخمین ارزش اقتصادی کالاها و خدمات اکوسیستمی متعدد در استان سمنان است که می تواند تا حد امکان به مشکل توزیع مکانی کالاهای اکوسیستمی بپردازد.روش: در این مطالعه هشت خدمت اکوسیستمی تامین غذا، تولید علوفه، آبزی پروری، تولید آب، حفظ خاک، ترسیب کربن و حفظ زیستگاه با استفاده از مدل های GIS- InVEST- ROS کمی سازی شدند. سپس با توجه به خروجی های مدل سازی هر کدام از خدمات با روش های متناسب شامل روش مبتنی بر قیمت بازار، روش هزینه جایگزین، روش هزینه اجتماعی کربن و روش انتقال منافع ارزش گذاری شدند. در نهایت به منظور آگاهی از تصمیم سیاست فعلی و برای تعدیل مقادیر، تورم با به کار بردن ضریب خنثی کننده تورم تولید ناخالص داخلی یا شاخص های موجود قیمت داخلی محاسبه شد.یافته ها: نتایج حاکی از این است که ارزش کل خدمات تولیدی استان سمنان برابر با 2/15372215 میلیون ریال (17/521973155 دلار) و ارزش کل سایر خدمات (تنظیمی، حمایتی، فرهنگی) برابر با 2516435742 میلیون ریال (58/8671364627 دلار) است. در واقع، 3/94 درصد از ارزش کل خدمات اکوسیستمی این استان متعلق به خدمات غیرتولیدی است. خدمت کیفیت زیستگاه و ترسیب کربن به ترتیب با 2517180935 و 2583/33- میلیون ریال دارای بیشترین و کمترین ارزش اقتصادی در منطقه بودند. همچنین جمع کل ارزش اقتصادی سالانه خدمات منتخب اکوسیستمی در استان سمنان معادل 2667807957 میلیون ریال (266 هزار میلیارد تومان یا 266 همت، 10/919933709 دلار) برآورد شد.نتیجه گیری: مفهوم خدمات اکوسیستم می تواند ابزاری مفید برای برنامه ریزی، مدیریت و احیای یکپارچه تر و پایدارتر اکوسیستم های تخریب شده فراهم کند. کاربست نظام یکپارچه ارزشیابی اقتصادی- اکولوژیکی با تأکید بر رویکرد خدمات اکوسیستمی و تلفیق ارزش گذاری اقتصادی خدمات موردنظر در فرایند های تصمیم گیری توسعه و حفاظت محیط زیست می تواند ترسیم کننده یک چارچوب کلی برای ادغام ارزش گذاری های انجام شده در فرایند تصمیم گیری باشد. این کار تلفیقی می تواند به اتخاذ تصمیم آگاهانه و ایجاد تعادل بین توسعه و حفاظت محیط زیست منجر شود. بر اساس نتایج، لزوم توجه برنامه ریزان و سیاست مداران به ارزش خدمات اکوسیستمی در برنامه های توسعه اقتصادی و جانمایی ارزش گذاری های مبتنی بر رهیافت خدمات اکوسیستمی در برنامه ریزی فضایی- مکانی استان سمنان پیشنهاد می شود.

خدمات اکوسیستم های مرتعی مزایایی هستند که جامعه از طبیعت دریافت می کند. اکوسیستم های مرتعی دامنه وسیعی از کالاها و خدمات شامل خدمات تولیدی، خدمات تنظیمی، خدمات فرهنگی و خدمات پشتیبانی حیات را برای بشر فراهم می سازند. در این پژوهش چهار مورد از خدمات اکوسیستم مراتع زاگرسی در حوزه آبخیز میشخاص شهرستان ایلام مورد بررسی و ارزش گذاری اقتصادی قرار گرفت. برای محاسبه کارکرد تولیدی مراتع در سال 1397 از روش ارزش گذاری مستقیم محصولات دامداری و برای برآورد خدمات اکوسیستمی شامل تولید آب، جلوگیری از فرسایش خاک و ترسیب کربن، به ترتیب از مدل تولید آب InVEST، روش EPM و محاسبه کربن کل با نرخ دلار 42000 ریال استفاده گردید. مجموع ارزش هر هکتار از مراتع منطقه برای کل خدمات موردبررسی معادل 4/121 میلیون ریال به دست آمد، که بیشتر ارزش در واحد سطح (هر هکتار) مربوط به کارکرد تولید آب (6/56 میلیون ریال)، ترسیب کربن (4/33 میلیون ریال)، حفاظت از خاک (21 میلیون ریال) و کارکرد تولیدی (4/10 میلیون ریال) به دست آمد. نتایج نشان داد که کارکرد تولید آب دارای بیشترین ارزش بین سایر خدمات اکوسیستمی مورد مطالعه بوده و 6/46 درصد از سهم ارزش گذاری خدمات را به خود اختصاص داد. در ارتباط با جلوگیری از فرسایش خاک نتایج نشان داد که مراتع منطقه قادر هستند مانع از تحمیل حدود 164749 میلیون ریال خسارات ناشی از هدررفت خاک شوند. هر هکتار از این مراتع 48/31 تن کربن در خود ذخیره می کنند که با توجه به سطح زیر پوشش این مراتع کل مقدار ترسیب کربن 246885 تن بوده و دارای ارزشی معادل 262191 میلیون ریال می باشد. مجموع ارزش اقتصادی سالانه تولید علوفه برای دامداری وابسته به مرتع برابر 81978 میلیون ریال به دست آمد (هر هکتار 4/10 میلیون ریال). به طور کلی، مراتع منطقه مورد مطالعه از لحاظ خدمات تنظیمی مانند تولید آب و ترسیب کربن از اهمیت بیشتری نسبت به کارکرد تولیدی (دامپروری وابسته به مرتع) برخوردار هستند و حفظ و ارتقاء تأمین این گونه خدمات غیربازاری در مراتع منطقه هم از جنبه انسانی و هم از جنبه اقتصادی بسیار مهم می باشد.